Keith Dowman
W sferze wizji buddy*, gdzie natura umysłu jest rozumiana jako pustka i przestrzeń, struktura świadomości tworzy mandalę. Naturalne zjawiska, takie jak krajobraz, wciąż pozostają w pozornie chaotycznym naturalnym porządku, ale ich percepcja stanowi jedność tego co jest na zewnątrz i wewnątrz, przyjmując symetryczną, trójwymiarową formę mandali. Wizja przejawiająca się w formie mandali to świadomość podstawowej czystości, doskonałej symetrii i harmonii każdego rodzaju postrzegania. Te naturalne mandale, spontanicznie wrodzone w każdym rodzaju percepcji, w symbolicznej formie w tantrycznej tradycji są wyrażane jako trójwymiarowe modele albo dwuwymiarowe plany (rzuty). Praktykujący jogin wizualizuje je w takich formach i dzięki rozpoznaniu rzeczywistości, reprezentowanej przez te symbole uzyskuje wizję mandali czyli wizję buddy.
Najprostszą mandalą, podstawą wszelkich innych, jest pusty okrąg. Tybetańskie słowo oznaczające mandalę, znaczy “okrąg i obwód” (kilkor). Centrum takiej prostej mandali, okręgu, reprezentuje punkt-moment czystej świadomości nieograniczonej wewnętrznej przestrzeni, którą jest pustka (sankr. sinjata, tyb. tong pa nji), nie mogąca zostać intelektualnie pojęta ani wyrażona w jakikolwiek sposób. Antropomorficznie jest on symbolizowany przez nagiego, niebieskiego buddę, Pierwotnego Buddę – Samanthabhadrę. Ta pustka przenika każdy poziom świadomości, umożliwiając płynność percepcji i jej transcendentne właściwości – promienność i pełnię. Pierwotna kolista mandala reprezentuje także podstawowy element, z którego zbudowana jest empiryczna rzeczywistość – puste jądro każdego momentu doświadczenia. Tak więc, z jednej strony wskazuje ona na istotny element rzeczywistości, a z drugiej tworzy strukturę niestworzonej, pierwotnej świadomości w trójwymiarowej formie. Każda forma powstającą w tej mandali umysłu jest pusta, a każda pustka posiada formę**.
Tworzenie mandali w umyśle jogina jest ćwiczeniem mającym na celu nadanie struktury pozornemu chaosowi ludzkiego doświadczenia. Wizualizacja i kontemplacja mandali automatycznie doprowadza do stanu spokoju. Prosty okrąg mandali dostarcza ramy dla zawartości umysłu, wprowadzając istotny ograniczający porządek temu, co było nieograniczonym chaosem. Pusta przestrzeń wewnątrz okręgu koła wskazuje na pustkę jego wnętrza, ostateczną pustą, naturę rzeczywistości. Natomiast struktura skomplikowanej mandali wskazuje na istotne elementy umysłu i poziomy świadomości zawarte w każdym punkcie-chwili zmysłowego doświadczenia. Wielka kompleksowość wyobrażeń i symboli takiej złożonej mandali odwołuje się do najgłębszej istoty każdego momentu doświadczenia. Te wyobrażenia i symbole zwykle występują w formie antropomorficznych postaci – męskich i żeńskich bóstw, buddów. Po to ażeby “odczytać” mandalę, trzeba poznać strukturę hierarchii panteonu i znaczenie symboli, związanych z bóstwami.
Wewnętrzna mandala, najważniejsza w praktyce tantrycznej jogi, w formie symboli opisuje psycho-organizm oddziałujący ze zmysłowym otoczeniem. W tej interakcji bierze udział pięć zmysłów: widzenie, słuchanie, smakowanie, dotykanie i wąchanie; pięć obiektów percepcji: wzrok, słuch, smak, dotyk i węch; odczucie związane z każdym postrzeganiem: pozytywne, negatywne albo neutralne; emocjonalna zawartość percepcji: pożądanie, gniew, duma, zazdrość i strach oraz myśli z nimi związane; impuls do kontynuowania aktywności zmysłów wytwarzany przez myśli i emocje wywołane przez karmiczne skłonności i w końcu świadomość, która wita każdą percepcję.
Formalnie, mandala reprezentująca ten złożony moment ludzkiego doświadczenia składa się z pięciu kręgów: środkowego otoczonego przez cztery, znajdujące się w głównych kierunkach, wszystkie wewnątrz otaczającego, zewnętrznego kręgu. Pięć okręgów jest w sposób antropomorficzny reprezentowane przez pięć rodzin buddy, różniących się kolorem, gestami (mudrami) i symbolami.
Mandala Pięciu Rodzin Buddy
* Pozostając w samsarze (kręgu narodzin i śmierci) nie widzimy rzeczywistości taką jaka ona jest tylko uwarunkowaną przez naszą karmę – nazywa się to karmiczną wizją. W odróżnieniu od niej, czyste postrzeganie, nieuwarunkowane przez karmę, takie jakie posiadają oświecone istoty, buddowie, to wizja oświecona, wizja buddy.
** Zob. “Sutrę Serca”.